साताऱ्याचे साहित्य संमेलनातील महत्त्वाचे योगदान

दिल्लीतील ९८ व्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाच्या पार्श्वभूमीवर सातारा जिल्ह्याचा आढावा

 साताऱ्याचे महत्त्वपूर्ण योगदान

दिल्लीत होणाऱ्या ९८ व्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाच्या पार्श्वभूमीवर, सातारा जिल्ह्याने मराठी साहित्य आणि भाषा विकासात केलेल्या योगदानाचा हा एक महत्त्वाचा आढावा आहे. महाराष्ट्र साहित्य परिषदेचे कोषाध्यक्ष आणि महाराष्ट्र राज्य साहित्य संस्कृती मंडळाचे सदस्य विनोद कुलकर्णी यांनी सातारा जिल्ह्याच्या भूमिकेवर प्रकाश टाकला आहे.

१८ व्या शतकात पुण्यात सुरू झालेल्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनांच्या परंपरेत, पुण्यातील दोन संमेलनांनंतर दोन दशके संमेलन झाले नाही. पण सातारकरांनी ही परंपरा पुन्हा सुरू केली. लोकमान्य टिळक यांचे सहकारी आणि साताऱ्यातील प्रसिद्ध वकील दादासाहेब करंदीकर यांच्या पुढाकाराने तिसरे साहित्य संमेलन साताऱ्यात भरले आणि याने संमेलनांची सलगता कायम राहिली.

सातारा आणि संमेलनांची सलगता

१८७८ साली पुण्यात झालेल्या पहिल्या संमेलनानंतर, सातारकरांनी तब्बल २० वर्षांनी तिसरे संमेलन भरवून संमेलनांची परंपरा पुन्हा सुरू केली. ॲड. दादासाहेब करंदीकर यांनी या संमेलनाला आकार दिला. सातारा हा क्रांतीकारकांचा आणि इतिहास घडवणाऱ्यांचा जिल्हा असल्याने, साताऱ्यात सुरू झालेल्या गोष्टींना सातत्य राहिले, असे कुलकर्णी यांनी नमूद केले.

सातारा जिल्ह्याने अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनांच्या आयोजनात महत्त्वपूर्ण भूमिका निभावली आहे. पूर्वी महाराष्ट्र साहित्य परिषद ही संमेलने आयोजित करायची, परंतु नंतर अखिल भारतीय मराठी साहित्य महामंडळ या भूमिकेत आले. महाराष्ट्र साहित्य परिषदेला शक्ती देण्यातही सातारा जिल्ह्याने योगदान दिले आहे. पुण्यातील साहित्य परिषदेची इमारत, औंधच्या राजाने साहित्य परिषदेला दिलेली जागा याचे उदाहरण आहे.

अध्यक्षपदाची निवडप्रक्रिया

पूर्वी, अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद निवडणुकीद्वारे निवडले जायचे. पण, निवडणुकीच्या प्रक्रियेत अनेक मान्यवर साहित्यिक सहभाग घेत नसत. महाराष्ट्र साहित्य परिषदेच्या शाहूपुरी शाखेने अध्यक्षपद हे सन्मानाने दिले जावे, असा ठराव मांडला आणि हा ठराव अखिल भारतीय मराठी साहित्य महामंडळाने मंजूर केला.

यामुळे डॉ. अरुणा ढेरे, फादर फ्रान्सिस दिब्रिटो, डॉ. जयंत नारळीकर, न्या. नरेंद्र चपळगावकर यांसारख्या थोर साहित्यिकांना सन्मानाने अध्यक्षपद भूषवण्याची संधी मिळाली. यामुळे साहित्य क्षेत्रातील प्रतिष्ठित व्यक्तींना अधिक सहभागी करणे शक्य झाले.

मराठी भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा

मराठी भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळवण्यासाठी सातारा जिल्ह्याने मोठे प्रयत्न केले आहेत. प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी यांचे लक्ष वेधण्यासाठी, एक लाख पत्रे शिवेंद्रसिंहराजे भोसले यांच्या नेतृत्वाखाली पाठवण्यात आली होती. दिल्लीत अभिजात भाषेच्या दर्जासाठी आंदोलन करण्यातही सातारकरांचा मोठा वाटा होता.

मराठी भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाल्यानंतरचे हे पहिले संमेलन आहे आणि तेही दिल्लीत होत आहे. सातारकरांच्या प्रयत्नांमुळे हा ऐतिहासिक क्षण साध्य झाला आहे.

दिल्लीतील पहिले संमेलन

१९५४ मध्ये, महाराष्ट्राच्या निर्मितीपूर्वी, दिल्लीत पहिले अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन झाले होते. या संमेलनाचे अध्यक्षपद सातारा जिल्ह्यातील तर्कतीर्थ लक्ष्मणशास्त्री जोशी यांनी भूषविले होते. यंदाचे दिल्लीतील संमेलन हे दुसरे आहे.

“सातारा जिल्ह्याचा साहित्य संमेलनांमधील आणि मराठी भाषेच्या अभिवृद्धीत मोठा वाटा आहे, हे नाकारता येणार नाही,” असे विनोद कुलकर्णी यांनी सांगितले.